Perubahan besar sedang berlaku dalam dunia kewangan Islam. Apabila Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions (AAOIFI) memperkenalkan Standard No. 62 berkaitan struktur sukuk, ramai dalam industri menjadi gelisah. Standard baharu ini menegaskan keperluan pemindahan pemilikan aset sebenar (true sale), pengasingan aset (ring-fencing), serta akauntabiliti pemilikan oleh pelabur. Sekilas pandang, ia tampak sejajar dengan roh Syariah — memastikan setiap transaksi berasaskan aset sebenar, bukannya hutang bertopengkan kontrak.
Namun, di sebalik idealisme itu, wujud dilema yang nyata. Banyak struktur sukuk yang telah lama digunakan, terutamanya yang bersifat asset-based, kini berisiko dikategorikan sebagai “tidak menepati piawaian sepenuhnya”. Jika ia dikuatkuasakan tanpa tempoh peralihan atau penyesuaian, pasaran bernilai lebih USD1 trilion boleh terganggu — bukan kerana kegagalan etika, tetapi kerana perbezaan tafsiran teknikal terhadap “pemilikan”.
Laporan S&P Global Ratings mengunjurkan terbitan sukuk global tahun 2025 kekal kukuh antara USD190–200 bilion, hampir menyamai pencapaian USD193.4 bilion pada 2024. Bahagian sukuk berdenominasi mata wang asing juga meningkat kepada USD72.7 bilion, mencerminkan minat global yang semakin meluas. Dalam masa sama, Fitch Ratings mengesahkan jumlah keseluruhan sukuk tertunggak sudah melepasi USD1 trilion menjelang akhir 2025 — satu tanda kematangan pasaran yang tidak boleh dipandang remeh.
Lebih 60% daripada jumlah ini datang daripada rantau GCC, Malaysia dan Indonesia — wilayah yang membangunkan ekosistem sukuk menggunakan model asset-based. Justeru, jika AAOIFI Standard No. 62 diterima secara literal tanpa penyesuaian tempatan, ia boleh menimbulkan ketidaktentuan perundangan dan memaksa semakan semula ribuan kontrak sedia ada. Bagi penerbit kecil dan sederhana, kos pematuhan tambahan boleh menekan margin dan menunda projek.
Secara asas, AAOIFI mahu memulihkan keaslian sukuk supaya pelabur benar-benar memiliki aset — bukan sekadar hak atas hasil aset. Namun realiti undang-undang moden tidak semudah itu. Banyak aset asas tidak boleh dipindah milik sepenuhnya atas sebab peraturan, undang-undang negara, atau struktur SPV (special purpose vehicle) yang kompleks.
Di sinilah muncul pertentangan. Roh Syariah menuntut kejelasan pemilikan dan risiko bersama, sementara bentuk undang-undang menghadkan sejauh mana hak milik boleh dipindah tanpa menjejaskan keselamatan pelabur.
Jika terlalu Syariah-idealistik, pasaran boleh terhenti. Jika terlalu pragmatik, roh Syariah terhakis. Maka, industri kini berdiri di persimpangan — mencari titik keseimbangan antara form dan substance. Perbezaan pendekatan antara negara pengeluar sukuk boleh menimbulkan fragmentasi pasaran. Ada kemungkinan satu terbitan di Malaysia dianggap mematuhi Syariah, tetapi tidak diiktiraf di GCC, atau sebaliknya. Ini bukan hanya isu akademik — ia boleh menjejaskan kecairan, kepercayaan pelabur, dan kedudukan bandar kewangan Islam seperti Kuala Lumpur, Dubai dan Riyadh.
Laporan Fitch menegaskan, kesan sebenar Standard 62 bergantung kepada bentuk akhir pelaksanaannya dan sejauh mana badan penarafan serta regulator mengadaptasi dokumen sedia ada. Dalam erti kata lain, terlalu banyak ketidaktentuan untuk tindakan tergesa-gesa. Dalam situasi begini, pasaran memerlukan kerangka pemikiran baharu — yang tidak terperangkap antara idealisme hukum dan kekangan teknikal.
Di sinilah muncul pendekatan yang dinamakan “Quantum Fiqh” — suatu cara berfikir yang menilai kes Syariah bukan hanya pada bentuk kontrak, tetapi juga pada gelombang kesan dan akauntabilitinya. Ia tidak menggugurkan hukum, tetapi memperluas orbit tafsirannya agar sesuai dengan struktur kewangan global masa kini.
Dalam konteks sukuk, Quantum Fiqh mengusulkan tiga tumpuan utama:
- Daripada tajuk undang-undang kepada akauntabiliti pemilikan.
Walaupun pemindahan true sale sukar dilaksanakan merentas sempadan, prinsip akauntabiliti boleh diterjemah melalui ring-fencing aset, hak agihan hasil (waterfall), serta kuasa penguatkuasaan (step-in rights). Dengan ini, pelabur tetap dilindungi tanpa perlu pemilikan mutlak yang membebankan.
- Harmonisasi tanpa pemaksaan.
Daripada memaksa satu tafsiran sejagat, industri boleh memperkenalkan label tahap pematuhan Syariah — misalnya Tahap A (pemilikan penuh) dan Tahap B (akauntabiliti pemilikan). Ini membantu pelabur memahami risiko dan memelihara ketelusan tanpa menjejaskan inovasi.
- Digitalisasi dengan jiwa Syariah.
Langkah seperti Inisiatif Retail Sukuk UAE (3 November 2025) menunjukkan potensi besar apabila pelabur runcit dibenarkan melabur dalam T-Sukuk melalui platform digital. Model ini boleh diperluas di Malaysia bagi GII dan sukuk runcit, dengan pemantauan automatik berasaskan reg-tech bagi menjamin pematuhan Syariah secara masa nyata.
Malaysia berada dalam kedudukan unik — memiliki keupayaan undang-undang sivil yang kukuh, dewan Syariah aktif, dan reputasi global sebagai hab sukuk. Jika Malaysia berjaya mengadaptasi prinsip Standard 62 melalui kerangka Quantum Fiqh, negara ini boleh menjadi rujukan dunia tentang bagaimana fiqh dan pasaran moden dapat berdialog secara matang.
Kita tidak perlu memilih antara “Syariah atau pasaran”. Yang perlu ialah memastikan Syariah hidup dalam pasaran — dengan data yang telus, kontrak yang berdisiplin, dan reka bentuk inovasi yang berpaksikan maqasid.
Perubahan standard AAOIFI mungkin menimbulkan keresahan, tetapi ia juga peluang. Ia memaksa industri mempersoalkan semula makna sebenar “kepemilikan”, “risiko” dan “keadilan” dalam sistem kewangan Islam. Jika perubahan ini ditangani dengan hikmah, ia bukan krisis — tetapi evolusi menuju sistem yang lebih jujur dan berakauntabiliti. Quantum Fiqh mengingatkan kita bahawa fiqh tidak kaku; ia seumpama tenaga yang boleh menyesuaikan bentuknya tanpa kehilangan prinsipnya. Dalam dunia pasaran yang berubah pantas, keanjalan beginilah yang memastikan kewangan Islam kekal relevan, adil dan berjiwa manusiawi.
